Arab Jazz, Karim Miské
De Geus
2016 – 288 pagina’s
Ahmed Taroudant woont in een appartement in het multiculturele 19e arrondissement van Parijs. Terwijl hij afrekent met een ernstige depressie, brengt hij zijn dagen door met dagdromen en het verslinden van misdaadromans die hij in zijn flat opstapelt. Zijn schaarse sociale contacten onderhoudt hij met monsieur Paul van de tweedehands boekwinkel en met stewardess Laura die boven hem woont. Als Laura op een dag op gruwelijke wijze vermoord blijkt, realiseert hij zich twee dingen. Een: Ze hield van hem en hij had ook van haar kunnen houden. Twee: hij is de enige met een sleutel van haar flat. Hij heeft genoeg misdaadromans gelezen om te beseffen dat hij de ultieme verdachte is.
Arab Jazz is het thrillerdebuut uit 2012 van de Franse documentairemaker Karim Miské die er meteen de Grand Prix de la Littérature Policière mee wegkaapte, de belangrijkste prijs voor Franse detectives. Het werd nu pas naar het Nederlands vertaald. De titel verwijst naar White Jazz, een boek van de Amerikaanse misdaadauteur James Ellroy. Het personage Ahmed legt de betekenis van Ellroy’s titel uit: slinkse plannen uitgedokterd door blanke jongens. En nu Arab Jazz dus …
De auteur Karim Miské, zoon van een Mauretaanse vader en een Franse moeder, is mede-eigenaar van een restaurant in het 11e arrondissement van Parijs, Arab Jazz speelt zich af in het 19e arrondissement. Helaas lijkt de Charlie Hebdo-terreur wel een echo uit het boek. Het was in het 11e dat Saïd en Chérif Kouachi opgroeiden en in het 19e dat de gebroeders Kouachi lid werden van een jihadistisch netwerk, gerund door een radicale prediker. Het was ook het 19e arrondissement waarheen de broers vluchtten na de aanslag. Het was daar, Place du Colonel Fabien, dat ze met hun auto crashten, een andere hijackten en doorreden langs de rue Petit, waar het boekwinkeltje van monsieur Paul is gevestigd – allemaal plaatsen uit Arab Jazz. (‘Hij haalt ze bij de tweedehandsboekwinkel aan de rue Petit. Een piepklein zaakje uit lang vervlogen tijden dat op wonderbaarlijke wijze weet te overleven te midden van het loebavitsjer scholencomplex, de salafistische gebedsruimte en de evangelische kerk. Misschien omdat monsieur Paul, een oude Armeense anarchist, niet thuishoort bij een van die fanatieke groeperingen die tegenwoordig deze wijk bevolken.’)
Het boek werd echter al gepubliceerd in 2012 terwijl de moordaanslag gebeurde in 2015. Eerder dan dat de personages uit Miskés boek gestapt zijn – de plot volgt immers een andere weg – is het zo dat de personages uit het verhaal dezelfde lucht inademen en gegroeid zijn uit dezelfde stedelijke smeltkroes die de gebroeders Kouachi’s haat en gedachtegoed heeft gevoed. Op die manier is de misdaadroman over religie, extremisme, drugs, geweld en de speurtocht naar de moordenaar van een stewardess in Parijs, evenzeer een analyse van radicalisering.
In Arab Jazz vind je radicale islam, radicaal jodendom, fundamentalistische christenen, de culturele diversiteit en zijn grenzen, drugs, geritualiseerd geweld, corrupte politie, wanhoop en depressie als sociale ruimte afgezet tegenover de oude Parijse straatjes, charmante winkeltjes en eethuizen, de synagogen van New York als aardrijkskundige fysieke ruimte waarbinnen het verhaal zich afspeelt.
Het boek, dat volgens Miské geïnspireerd is door eigen filmmateriaal over de parallellen tussen fundamentalisme in de islam en het jodendom, is geschreven als een klassieke whodunit. Ahmed Taroudant, beseft dat hij voor de politie de uitgelezen verdachte is: buurman en in het bezit van de sleutels van de flat van het slachtoffer. Zij was stewardess en hij gaf haar planten water als ze weg was. Maar algauw duiken er meerdere verdachten op en krijgt de lezer een heleboel aanwijzingen zodat hij voor de officiële ontknoping kan achterhalen wie de dader is. Agatha Christie zou trots geweest zijn.
De personages zijn ruim gesitueerd en diepgaand uitgetekend. Ahmed bijvoorbeeld is een kind van een psychotische moeder en een onbekende vader. Hij worstelt zelf met een zware depressie die hij overgehouden heeft aan een traumatische ervaring. Sindsdien kan hij niet meer werken en leeft van een uitkering. Hij vult zijn dagen met het lezen van detectiveromans die hij per kilo koopt in de tweedehandswinkel. De rechercheurs Rachel Kupferstein en Jean Hamelot worden voorgesteld als een ‘Asjkenazische joodse’ en een ‘Bretonse dromer’. Rachel komt uit een niet-religieus joods gezin maar ze kent wel haar achtergrond. Jean groeide op binnen een gezin met communistische ideeën. Het zijn de atypische politiedetectives die de moord dienen op te lossen.
Miské heeft gekozen om deze crime noir te vertellen in een verfijnde stijl. Zijn taalgebruik is beeldend, soms haast filmisch. “In Valletta, 75019 te Parijs, voelt hij de eerste druppel op zijn gezicht, dat met de ogen halfdicht naar de lucht staat gedraaid. De tweede valt op de smetteloze mouw van de djellaba die hij van zijn neef Mohamed heeft gekregen. Ahmed buigt zijn hoofd en ziet hoe de helderrode druppel uitvloeit over het witte katoen. Het is geen regen. Een derde traan komt op het puntje van zijn neus terecht. Hij proeft: bloed.” Je ziet zo voor je het beeld van Ahmed die dagdromend op zijn terras terug tot de werkelijkheid gebracht wordt door het leegbloeden van zijn gruwelijk vermoorde bovenbuurvrouw. Politierechercheur Rachel Kupferstein omschrijft de enscenering van het moordtafereel als volgt: “Bijna een installatie in de artistieke zin van het woord, het had iets als ‘De straf van de onreine vrouw’ kunnen heten.”
En dus is Arab Jazz een sterk misdaadverhaal, een krachtig debuut van deze Franse auteur die met zijn analyse van een complexe samenleving een fascinerend verhaal gecomponeerd heeft. Arab Jazz is betoverend en smaakt naar meer. (kro)
