De Zwaluwman, Gavriel Savit
Ambo/Anthos
2016 – 248 pagina’s
Krakau, 1939. Op zes november besloot de Duitse Gestapo tot de uitvoering van Sonderaktion Krakau, een operatie die gericht was tegen de intellectuelen en academici van de stad en tot doel had om alle professoren in het bezette Polen af te voeren naar concentratiekampen. Anna Lania is zeven jaar wanneer haar vader, een hoogleraar linguïstiek aan de Jagiellonische universiteit, wordt opgepakt en gedeporteerd. Het enige wat Anna die ochtend weet, is dat haar vader een paar uur weg moet. Hij laat haar kort na elven achter bij Herr Doktor Fuchsmann waarna hij niet meer terugkeert. Fuchsmann, bang geworden door wat er allemaal gebeurt, distantieert zich vervolgens van het lot van het kleine meisje en ze blijft alleen achter. Tot ze de Zwaluwman ontmoet. Hij is lang, mysterieus en heeft uitzonderlijke gaven. Ze weet dat de Zwaluwman niet haar vader is, maar hij heeft wel eenzelfde gevoel voor talen. Zelfs voor die van de vogels. Ze besluit hem te volgen, weg uit de gevaarlijke stad, het bos in. Ze hebben nu een gezamenlijk doel: overleven. Maar in tijden van oorlog kan alles gevaar betekenen. Zelfs de Zwaluwman …
De Zwaluwman is het literaire debuut van de Amerikaan Gavriel Savit. Hij bezit een diploma in Musical Theatre en is acteur bij verschillende gezelschappen. De tijd die hij tijdens theaterproducties wachtend doorbrengt, vult hij met lezen. Enkele van zijn favoriete auteurs zijn Neil Gaiman, Yann Martel, Adam Levin en Susanna Clarke. Hij vindt ze naar eigen zeggen inspirerend en dat merk je aan De Zwaluwman. Het magisch-realisme bij Neil Gaiman, de onverwoestbare kracht en het doorzettingsvermogen bij Yann Martel, de symbiose van krankzinnigheid en wijsheid bij Adam Levin, je vindt het allemaal terug in De Zwaluwman.
Hoewel het boek de gruwelijkheden van de oorlog niet schuwt, is het niet het zoveelste oorlogsverhaal. De auteur geeft keiharde levenslessen maar op zo’n poëtische, sprookjesachtige manier dat het tot een hoger niveau wordt gebracht. De tegenstrijdigheid van de gruwel van de gebeurtenissen en de schoonheid van de taal is de oorzaak van een bijzondere stijl en maakt dat De Zwaluwman leest als een sprookje. Het verhaal dat Savit serveert is een verhaal van goedheid, integriteit en intens vertrouwen in een absoluut onzekere wereld van oorlog en vernietiging maar het is ook een verhaal van overlevingskracht en menselijkheid. Het is doorspekt met historische fictie, volksverhalen en magische invalshoeken, knappe citaten en aparte denkbeelden.
‘Je vader is je niet komen halen,’ zei de lange man, ‘omdat iemand hem heeft gevonden.’ Ze hadden haar vader gevonden. Dit was de eerste les van de Zwaluwman: Als je gevonden wordt, verdwijn je voor altijd.
De personages zijn feeëriek en mysterieus, zelfs een beetje vervreemdend, maar elk met zijn of haar eigenaardigheden en emoties die hen toch weer tot echte mensen maakt. Anna Lania is een zeer voorlijke, fantasievolle zevenjarige die door de oorlog plots uit haar veilige nest valt. Ze is door haar vader altijd als een volwassene behandeld en dat bepaalt haar wereldbeeld. Ze komt alleen te staan in een uiterst vijandige omgeving en kiest de Zwaluwman tot haar nieuwe vader omdat hij voor haar over herkenbare talenten beschikt, talenten die zij onbewust met vaderlijkheid verbindt.
‘Op haar zevende was ze goed in Duits, Russisch, Frans en Engels, sprak ze tevens een aardig woordje Jiddisch en Oekraïens, plus een klein beetje Armeens en Karpatisch Romani. Haar vader sprak nooit Pools met haar. Het Pools kwam vanzelf wel, zei hij.’
‘Frans was geen Frans: Frans was monsieur Bouchard, Jiddisch was geen Jiddisch: het was reb Shmulik. Elk woord en elke zin in het Armeens die ze ooit had gehoord deed haar denken aan het gezicht van de kleine, oude tatik die Anna en haar vader steevast ontving met kopjes sterke, bittere koffie. Elk Armeens woord rook naar koffie. Anna en haar vader waren in feite “andermanstalig”.’
De Zwaluwman spreekt, zoals haar eigen vader, ook verschillende talen, wat een grote aantrekkingskracht op Anna uitoefent. Hij is een geheimzinnige man die zijn levenslessen overbrengt via symbolen en mooie metaforen. Hij is zelf ook op de vlucht maar je weet niet waarvoor. Is hij Duits, is hij Pools? Hij is duidelijk intellectueel maar weet ook veel over overleven in de natuur, de situatie en het gevaar waarin zij zich bevinden. Waarom ontfermt hij zich over dit kleine meisje dat zijn eigen last toch veel groter maakt?
De zwaluwman zegt: ‘In deze tijd is het niet goed voor een meisje om geen vader te hebben.’ Anna besluit daarop ‘dat het in deze tijd ook niet goed is voor een vader om geen dochter te hebben.’
En zo begint een epische verbintenis tussen twee onwaarschijnlijke bondgenoten. Maar wie zorgt eigenlijk voor wie?
De Zwaluwman is een klein boek met een grootse inhoud waarin de schoonheid van de taal overheerst en de verschrikkelijke werkelijkheid zo poëtisch wordt verwoord. De link naar De Boekendief van Markus Zusak en de film La vita è bella en is niet ver weg. En voor al wie dacht ‘dat dit nooit meer zou gebeuren’, het gebeurt op dit moment. Ander volk, andere setting, dezelfde waarheid. Lees en huil. (kro)
