Woensdagavond 28 maart toont CIAP Cinema in Hasselt een zeer knappe en zeer uitzonderlijke documentaire. ‘Moana With Sound’ schetst een beeld van het leven in een Samoaanse gemeenschap in 1926-27. Vader en filmmaker Robert Flaherty creëerde toen een stille film met indrukwekkende beelden, zijn dochter Monica trok in 1980 terug naar dezelfde plek om geluid aan die film te kunnen toevoegen. Een toonbeeld van alternatieve cinema met een interessante historiek en een absolute aanrader voor filmliefhebbers.
Op een vrijdagavond zitten we in een zaaltje in Oostende. Er staat een vrij eenvoudig, maar groot filmscherm en een flink aantal houten brouwerijstoelen. Langs het scherm heen zien we hoe buiten de avondzon inzet en de golven intussen over het strand rollen. Wandelaars of fietsers passeren op de zeedijk, af en toe kijkt iemand eens nieuwsgierig naar binnen. Een gezellig maar voor het overige vrij gewoon zaaltje is voor een avond getransformeerd in een filmzaal waar je een drankje kan gaan halen tijdens de film, maar waar vooral een zeer geïnteresseerd en gefocust publiek naartoe komt om een film te bekijken die nooit de grote zalen zal halen.
Dit is de manier waarop Monokino in Oostende film terug naar de binnenstad wil brengen. De documentaire die vanavond getoond wordt, heeft er op dat moment al een trip langs een aantal vergelijkbare zalen in Vlaanderen opzitten: KASKcinema in Gent, Cinematek in Brussel, Netwerk in Aalst, Cinema Zuid in Antwerpen en BUDA in Kortrijk. Oostende en CIAP Cinema in Hasselt zijn de laatste vertoningen uit het rijtje.
“‘Moana With Sound’ dateert uit 1926 en is de film die Henri Storck heeft gezien in die tijd in Brussel en die hem ertoe aanzette, niet alleen om filmmaker te worden, maar ook om hier in Oostende een filmclub op te richten”, vertelt Anouk De Clercq. Zij is de drijvende kracht achter Monokino. Negentig jaar geleden deed Henri Storck, Belgisch filmpionier en oprichter van de toenmalige ‘Cinéclub d’Ostende’ haar dat voor met dezelfde achterliggende ambitie: liefde voor de film lokaal overbrengen. Storcks initiatief zorgde er destijds voor dat de kuststad uitgroeide tot het centrum van de alternatieve Belgische film. Op de avond van deze voorstelling spreken de organisatoren van een historisch moment, want ze is de officiële herintroductie van alternatieve cinema in Oostende.
“Storck vond dat dergelijke films in zijn stad ook een plek verdienden”, licht Anouk verder toe. “Hij heeft dat gedaan met mecenassen als Léon Spilliaert, James Ensor en Constant Permeke. We tonen vanavond de versie met klankband. Die versie is gemaakt door de dochter van de filmmaker. In de jaren ’20 is de familie Flaherty naar Samoa getrokken voor de beeldopnames, maar toen was er nog geen klank. De dochter is dan jaren later teruggegaan en heeft klankopnames gemaakt, speciaal voor die stomme film van haar vader. Dus een geste van een dochter naar haar vader toe, net zoals wij een geste doen naar Henri Storck. In die zin vind ik het mooi.”
Anouk De Clercq is zelf filmmaakster en als artistiek onderzoeker verbonden aan School of Arts van HoGent. Ze lag eerder, in 1997, al mee aan de basis van de heropening van Cinema Nova in Brussel, die gezien wordt als dé referentie voor alles wat alternatief heet in de audiovisuele wereld. Tijdens het Pop Up Cinema Festival van The School in Hasselt werd zij ’s ochtends, tijdens het filmontbijt, via Skype geïnterviewd over cinema in de stad van vandaag. Een vervolggesprek met haar in Oostende leek daarom heel erg op zijn plaats.
“Monokino is ontstaan vanuit de observering dat er geen filmzaal meer was in Oostende, behalve de grote multiplex (Kinepolis) aan de rand van de stad. Die doet waar hij goed in is en biedt een bepaald type van films aan, maar er is geen onafhankelijke filmzaal meer. Er was dus een leemte in de stad. Het andere ding is dat Henri Storck hier geboren is en geleefd heeft. Hij is onze Belgische filmpionier. Net in de stad van deze pionier kan je niet maken om geen filmplek te hebben voor het soort films waar hij ook voor heeft gevochten. Exact 90 jaar geleden opende hij zelf ook een filmzaal, hier in Oostende, voor een ander type film als wat er zijn stad al aanwezig was. Hij heeft dus dezelfde démarche genomen, dus het leek mij een mooie geste om daar terug aan te koppelen, om in zijn stad terug een standpunt in te nemen en een onafhankelijke filmzaal in het leven te roepen.”
BR: Onafhankelijk, betekent dat dan op het kruispunt van kunst en cinema?
ADC: “Heel zeker, maar op veel andere kruispunten. Onafhankelijke cinema is eigenlijk gigantisch, veel gigantischer dan commerciële cinema. Ik maak zelf echter geen onderscheid. Film is film, dat is één landschap. Ik kijk daarnaar zonder veel hokjesdenken. Ik vind het perfect mogelijk om een commerciële film te tonen met daarvoor een korte, meer experimentele film bijvoorbeeld. Dat moet kunnen voor mij. Je hebt echter auteurscinema, art house cinema, documentaires, klassiekers, stille films, films met live muziekbegeleiding, experimentele film, avant garde, enfin, er is zo’n rijkdom in onze filmgeschiedenis die nu echter niet aan bod komt. Het gaat veel meer over beeldcultuur dan film als entertainment. Niet dat film bij ons niet entertainend kan zijn. Zoals De Groote Post hier zowel theater, dans als moderne dans brengt als lokaal cultuurcentrum, zo brengen wij beeldcultuur.”
BR: Waar is het eigenlijk ooit misgelopen volgens jou? Waarom zijn die onafhankelijke zalen in de loop der jaren overal langzaamaan verdwenen? Waarom steekt iemand nu alleen nog geld in die grote multiplexen en niet meer in een kleinere cinema?
ADC: “Wel, ik denk dat het een samenloop van factoren en omstandigheden is. Er is geen punt geweest dat mensen zeiden: ‘Dit doen we niet meer.’ Zo is het niet. Het is zo gegroeid. De multiplexen in België dateren van de jaren ’80, de hoogmis van het neoliberalisme of het kapitalisme eerder. Films werden een soort consumptiegoed, en dan ook nog eens in perfecte omstandigheden. Zij cateren aan een bepaald soort cinema. Het andere soort vindt moeilijker een publiek, omdat het soms wringt. Je ziet daar soms beelden die wringen, die andere dingen tonen dan het doordeweekse. Ik denk wel dat het belangrijk is voor een samenleving dat je blijft geconfronteerd worden met dingen die je normaal niet ziet. Hoe kan je anders groeien? Ik spreek over film, maar ook over iets breder. Ik denk dat je als stad moet toezien op het feit dat je dingen aanbiedt die zich onder, boven, links of rechts van de mainstream bevinden. Dat is belangrijk om diverse perspectieven te blijven zien. Vooral nu, in de huidige samenleving, die helemaal geënt is op het individuele. We kijken films op onze laptops, op onze telefoon. Dat is prima, ik ben daar ook voor. Maar er is ook zoiets als film als een collectieve ervaring waarbij je samen in één ruimte kijkt naar een film. Dat is iets waarvan ik voel dat steeds meer mensen naar op zoek gaan. Je voelt dat ook in de initiatieven, ook internationaal. Er zijn steeds meer filminitiatieven om aan dat verlangen tegemoet te komen.”
BR: Je plaatst cinema ook midden in een stad. Dan kan de actuele trend van verdichting van de steden enkel maar voor mooie tijden zorgen?
ADC: “Ik ben ongelooflijk optimistisch op dat vlak. Ik geef zelf ook les en de meeste mensen van Monokino zijn allemaal heel jong. Eric De Kuyper en ik zijn de senioren in de groep, de anderen zijn allemaal twintigers en dertigers, een nieuwe generatie. Die denken ook op een andere manier na. Ik vind dat ontzettend boeiend. Ik leer ontzettend veel van hen. Zij gaan veel meer uit van zelforganisatie en proberen structuren te maken die hen in staat stellen om dingen te realiseren. Dat gaat ook over het collectieve en over kleinschaliger initiatieven. Dat heeft allemaal te maken met dat idee dat er iets anders mogelijk moet zijn.”
BR: Een filmreeks op verschillende plekken. Zo’n samenwerking of netwerk, is dat hetgeen dat je voor ogen hebt?
ADC: “Er bestaan al dergelijke netwerken, echter vooralsnog niet in België. Ik weet niet of het een officieel netwerk moet zijn, maar een officieus lijkt mij wel een goede zaak. Je laat een film overkomen uit Amerika, zoals wij nu deden met ‘Moana With Sound’. Als er andere mensen zijn die interesse hebben om hem ook te tonen, vind ik dat fantastisch. We delen dan transportkosten of zo, en dan kunnen we ook een beetje meer ruchtbaarheid geven aan dat project.”
BR: Of wil je misschien de nieuwe Belgische, vrouwelijke Henri Storck worden?
ADC: “Neen, toch niet. (lacht) Ik hou van cinema, en dat was bij Henri Storck hetzelfde. Ik maak zelf films en Monokino is niet de eerste cinema die ik opricht. Cinema Nova in Brussel heb ik ook mee gestart. Ik maak het soort films die in het domein vallen waar wij ook uit putten. Ik vind het belangrijk dat die scene tot zijn recht komt. Als ik merk hier in Oostende dat er wel een draagvlak is bij de mensen, maar dat daar niet aan tegemoet kan gekomen worden, dan wil ik daar graag iets aan doen. Ondertussen ben ik niet meer alleen maar is er een heel team. Vooralsnog hebben we geen overheidssteun, maar dat komt wel denk ik. We hebben nu een aanvraag gedaan voor een kleine subsidie van 3.000 euro bij het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF). Dat is eigenlijk niks, maar toch iets. Zij zeggen dat ze ons wel meer kunnen toekennen op het ogenblik dat we een vaste locatie hebben.”
BR: Dat lijkt me wel tegenstrijdig aan de idee van kleinschaliger en anders te organiseren. Want heb je dan wel een vaste locatie nodig?
ADC: “Dat is absoluut de vraag…”
BR: Als een vaste locatie de voorwaarde is om aan een alternatief idee een subsidie toe te kennen, dan wringt er toch iets in de achterliggende redenering?
ADC: “Absoluut. Dat idee van een nomadisch filmplatform is nog ‘nieuw’ in de zin dat de huidige (overheids)structuur nog geen antwoord daarop heeft. Terwijl wij geen zin hebben om ons kapot te investeren in vaste kosten en nog maar eens een zaal te exploiteren enzoverder. Dat is niet onze bedoeling.”
BR: Welke plannen heeft Monokino voor de nabije toekomst nog? Gaat een initiatief zoals dit maandelijks, tweemaandelijks, … terugkeren?
ADC: “Er zijn nog veel plannen… (lacht) Op dit moment is het echter heel eenvoudig: als we geld hebben, dan kunnen we iets doen. Gelukkig hebben we ook al uitnodigingen gekregen, van MuZee (museum in Oostende, nvdr) onder andere om daar in juli iets te doen. Of om het filmprogramma te verzorgen in Raversijde. Zo zijn er nog wel andere. Genoeg ideeën.”
BR: Mensen moeten intussen gewoon zelf maar eens naar die kleine filminitiatieven komen?
ADC: “Dat is een keuze die je maakt, hè. Als je kan kiezen tussen dezelfde film in een grotere zaal of in een kleinere, weet dan dat je ménsen steunt in de kleinere zalen. In een multiplex steun je een bedrijf, dat is anders. Mensen moeten leven van die kleinschalige initiatieven. Dat is alsof je naar een kruidenier gaat op de hoek van de straat in plaats van naar een hypermarkt. Dat kan je in je achterhoofd houden als je de keuze maakt. Duurzaam leven is net hetzelfde.”
Dik twee uur later wandelen we over de zeedijk naar onze slaapplek. Met een biertje en een glas wijn erbij in een klein zaaltje ononderbroken en zonder irritaties naar een boeiende film kijken, samen met een honderdtal anderen. Een eeuwigheid geleden. Dit was niet gewoon naar de film gaan, maar een hele aangename filmbeleving. Een levend gesprek over ‘Moana With Sound’ volgt tijdens de wandeling. “Was het je ook opgevallen hoe…? Had je gezien hoe…? Ja, ik vond het ook heel knap hoe…” In elke stad – ook in Hasselt – is er na de film nog wel een café open waar je dit soort nagesprekken uitgebreid kan voeren. (ds)
‘Moana With Sound’, CIAP Cinema, woensdag 28/03/2018 om 19u30.
Toegang: 5 euro / 2,5 euro (leden). Reservatie niet vereist.
Lombaardstraat 23, 3500 Hasselt.
