Bijna 140 mensen namen afgelopen dinsdagavond deel aan het eerste Fietscongres dat de stad Hasselt organiseerde. Daarbij kregen geïnteresseerden de kans om pro-actief de toekomstige actiepunten van het fietsactieplan van schepen El Ouakili af te toetsen en indien nodig te verfijnen. Tegelijk zocht de stad ambassadeurs om haar fietsbeleid in de toekomst te helpen dragen.
“Als ik er tegen het einde van deze legislatuur in kan slagen dat de eerste reflex van de Hasselaar is om de fiets te nemen en dan pas de wagen, dan denk ik dat ik fantastisch goed werk geleverd heb.” Op zijn minst een boude uitspraak van Habib El Ouakili, schepen van Mobiliteit in Hasselt. Onlangs hadden we een lang gesprek over mobiliteit in de Limburgse hoofdstad met hem. Een ding was na afloop wel duidelijk: de man steekt zijn ambitie niet onder stoelen of banken. Inzetten op alternatieve vervoersmiddelen is een van de vier pijlers van zijn intrigerende en politiek gedurfde toekomstvisie.
Als inleiding van het Fietscongres in de Oude Gevangenis herhaalde hij in het kort (nu ja, 20 minuten…) hoe hij graag zou zien dat mensen zich bewegen in en rond de stad, namelijk zoveel mogelijk met de fiets. Hij noemde het congres daarom ook een ‘historisch moment’ voor Hasselt. In het najaar van 2015 lanceerde de stad Hasselt onder zijn impuls een oproep naar de inwoners om problemen te melden in verband met fietsen. Liefst 128 unieke knelpunten bracht de dienst mobiliteit op die manier in kaart. Echt nieuws is dat echter niet: zowat elke fietsende Hasselaar kan moeiteloos diverse plekken in de stad aanduiden waar hij of zij zich niet comfortabel voelt, of waar het ronduit onveilig is. De resultaten uit de Stadsmonitor van 2014 bevestigden eerder ook al in cijfers dat het niet goed gaat met de tweewieler Hasselt. Vooral woon/werk/schoolverkeer scoort bedroevend slecht voor een centrumstad, zo bleek uit die naakte cijfers.
Geboorte van een plan
Een man met een plan zou dat misschien kunnen verhelpen, dacht El Ouakili daarom bij zichzelf toen hij bijna twee jaar geleden tijdens de lopende legislatuur de fakkel vrij abrupt overnam van zijn voorganger. Maar dan moest fietsen voor hem wel passen in een veel bredere en toekomstgerichte visie op mobiliteit. “Waar wil Hasselt naartoe tegen en na 2020, 2030 en nog verder? Laten we die discussies eens op tafel gooien. Maar vooral, laten we daar nu mee beginnen. Niets doen is namelijk geen optie.” Geef toe, a dirty job, politiek gezien, but somebody’s got to do it… Alhoewel. Verwachten de inwoners van een centrumstad – in volle groei bovendien en met intussen meer dan 75.000 inwoners – dat immers niet van een schepen van mobiliteit anno 2016? Hoort dat niet bij die verantwoordelijkheid?
Het woord historisch dat schepen El Ouakili in zijn inleiding gebruikte, lijkt dus vooral te slaan op het groeiende draagvlak voor een actief fietsbeleid in Hasselt. Dat een schepen daar nu een duidelijke visie aan koppelt, kan de zaak alleen maar vooruithelpen. Toch? “We moeten zorgen dat Hasselt meer fietsstad wordt. Is dat omdat we dat graag willen? Ik denk omdat we dat moeten. Met de fiets ben je sneller, efficiënter maar ook veiliger. Maar we moeten ook durven daarin te investeren, niet gewoon aan de mensen vragen om meer te fietsen. Daarom zijn we hier al een jaar, helemaal in de luwte, mee bezig.”
Evaluatie
Het fietscongres van dinsdagavond mag met andere woorden gerust gezien worden als een tussentijds examen. De zowat 140 geïnteresseerde aanwezigen kregen in de eerste plaats overzicht van de voorbereidingen van het fietsactieplan. Samen met studiebureau Traject uit Gent, met Alain Hermans, de intussen aangeworven fietsambtenaar (fiets-animator zoals hij zichzelf liever noemt), diverse stadsdiensten en ook de politie werd het afgelopen jaar immers hard maar in de luwte gewerkt op basis van de eerder genoemde 128 meldingen. Vier grote actiedomeinen werden daaruit gedistilleerd waarbinnen diverse voorstellen een plek kregen: fietsinfrastructuur en missing links, fietsstraten in de binnenstad, innovatieve en creatieve oplossingen en tenslotte fietsstallingen. De deelnemers konden in werkgroepen of rond discussietafels hun kritisch licht laten schijnen over voorlopige ideeën om deze verder te concretiseren en later als definitief actiepunt in te voeren. Pro-actieve participatie heet dat.
“Het fietsactieplan toont momenteel al een grote richting”, bevestigt Delphine Eeckhout van studiebureau Traject. “De participatie van gisteravond komt dus echt op het juiste moment.” Zijzelf is net als schepen El Ouakili zeer tevreden over de opkomst tijdens het congres. “Overweldigend, ja. Ik ben zeer tevreden! Ik had tijdens de afgelopen besprekingen al gemerkt dat fietsen leeft in Hasselt. Tijdens zo’n congres is het wel de bedoeling dat mensen zelf in actie komen, en dat is soms toch nog iets anders. Maar de reacties achteraf waren zeer positief moet ik zeggen.”
Meer dan drie maatregelen
Sinds El Ouakili het fietsplan einde vorig jaar aankondigde, heeft hij al heel wat kritiek moeten doorstaan. “Er is mij het verwijt gemaakt in de gemeenteraad – maar dat is part of the game zeker? – dat ik het Fietscharter niet heb ondertekend, en ‘dat ik een lekke band heb’ (kritiek vanuit oppositiepartij N-VA, nvdr). Nu, wanneer een stad dat fietscharter ondertekent, verbindt ze zich om drie maatregelen te nemen in verband met fietsen. Drie. Niet bindend zelfs! (haalt schouders op) Na die kritiek heb ik gezegd: goed, we gaan dat dan toch maar tekenen met het schepencollege, maar niet omwille van die drie maatregelen. Als we gewoon een handtekening zouden zetten, dan doen we eigenlijk geen moeite als stad om echt iets te veranderen. Dat zou de gemakkelijke oplossing zijn geweest: hier en daar een fiets-suggestiestrook maken, wat verf op de grond en daarmee houdt het op… Maar ik wilde dat dus niet ondertekenen omdat ik niet klaar was met mijn plan en vooral omdat het niet bindend was! Misschien heb ik een beetje mijn eigen wil doorgedreven, ja, maar ik ben niet koppig. Ik vind dat als je iets doet, dan moet je daarin geloven en dan moet het idee een meerwaarde hebben. De prioriteiten op vlak van mobiliteit zijn allemaal verweven met elkaar. Maar de Hasselaar moet in de toekomst de automatische reflex krijgen om eerst de fiets te nemen en dan pas de wagen, niet omgekeerd. Dat is wat ik wil. Die gedragsverandering. Daarom moet je eerst luisteren waarom de Hasselaren de fiets nu niet gebruiken. Daarom dus dat lange traject. Maar daaruit is dus wel het fietsactieplan ontstaan met 52 maatregelen en de symboliek van elke week een maatregel om fietsen te promoten.”
Gedragsverandering. Het hoge woord is eruit. Daarvoor is inderdaad meer nodig dan een nieuw reglement. Als politicus beseft Habib El Ouakili dit heel goed. Blijven uitleggen, telkens een andere invalshoek bedenken maar bij de lijn van het verhaal blijven. Uitleggen dat een enge visie op mobiliteit problemen misschien kortstondig oplost, maar andere en grotere kan creëren of erger nog, in de kern niks verandert.
Zachte binnenstad
De inrichting van fietsstraten in het stadscentrum vindt de schepen een goed voorbeeld van hoe complex binnenstedelijke mobiliteit kan zijn. Midden in zijn uitleg over zijn fietsambities begint hij plotseling over voetgangerszones en verzinkbare paaltjes. Què?
“Onze binnenstad is de stad voor de voetgangers en de fietsers”, stelt de schepen. “De auto is de gast. Duidelijk. We zeggen niet autovrij of autoluw. De auto mag er komen, maar hij is onderdanig aan de andere twee. We zijn dus begonnen bij de voetgangerszones en dat project zijn we nu aan het finaliseren. Alle pop-up paaltjes in straten waar geen wagens mogen doorrijden, zijn intussen vernieuwd. Natuurlijk zijn er leveringen aan de handelszaken in het centrum, daar kan je niet buiten. Maar we zeggen daar duidelijk: ‘Handelaars, organiseer u om de leveringen te laten gebeuren tussen 7 uur en 11 uur ’s ochtends. Want enkel dan en tussen 18u en 20u zijn die paaltjes naar beneden. Maar van 11 uur ’s morgens tot zes uur ’s avonds is het centrum een voetgangerszone.’ Vroeger waren die paaltjes heel vaak defect, of buiten werking na accidenten”, gaat hij verder. “Het garanderen van een voetgangerszone was ver weg. Ik heb bovendien ook eens een lijst opgevraagd van de mensen die met een badge toegang hadden tot de binnenstad. Wat bleek? 7.000 badges zijn uitgereikt. 7.000! Dat is ongelooflijk…”
“Intussen zijn die verzinkbare palen ook allemaal geüniformiseerd, want dat was nog zo’n probleem. Nu is er maar één leverancier meer voor de palen en de software tegelijk en er zijn duidelijke interventieafspraken. Als nu een paaltje defect is, moet dat binnen de vier uur hersteld zijn. Niet meer de chaos van vroeger met een aparte leverancier voor de software, voor de paaltjes en voor de communicatie tussen de twee. Op dit moment zijn we nog bezig met de hernieuwing van de badges, daarom zijn ze nog niet actief. Om alles duidelijk te maken voor de ambtenaren moest er ook een nieuw reglement komen, met afspraken die niet voor interpretatie vatbaar zijn. Dat reglement is intussen ook al goedgekeurd en daarin staat duidelijk wie toegang mag krijgen tot de voetgangerszone: mensen met een garage in die zone, en de hulpdiensten. Iemand die een winkel heeft en voor de deur wil gaan staan? Sorry, dat gaat niet meer. Mijn bureau is heel druk momenteel met dergelijke vragen (lacht), maar het antwoord is heel duidelijk: ‘U gaat geen toegang meer hebben tot die zone omdat u daar niet hoort.’ Voor een heel aantal mensen is dat moeilijk om te slikken, dat klopt, maar voor heel wat andere mensen is dat fijn want ze hebben een gebied zonder auto’s waarvan ze weten dat het ‘hun’ zone is. Ik heb daarom ook gevraagd aan de ambtenaren om dit nieuwe reglement strikt uit te voeren. Geen uitzonderingen.”
En zo komen we tot het verband met de fietsstraten. “Rond die voetgangerszone komen fietsstraten. Zodoende wordt heel de binnenstad op termijn een fietszone. We gaan daar binnenkort mee beginnen op de as van de Dorpsstraat en de Minderbroedersstraat, maar het objectief is om tegen uiterlijk midden volgend jaar van de volledige binnenstad fietsstraten te maken. Duidelijk belijnd ook, zodat de auto die er komt meteen ziet dat er voor hem iets niet klopt, want het is niet het grijze of zwarte asfalt dat hij kent. Maar in die zone zal de auto achter de fietser moeten blijven. Is dat vervelend voor die automobilist? Ja. Maar voor de fietser is dat wel belangrijk.”
De realisatie van deze fietsstraten benadrukt El Ouakili nogmaals tijdens het korte telefoongesprek na het fietscongres. “Die fietsstraten zullen vrij snel zichtbaar worden, zonder daar momenteel een vaste datum op te plakken. Voor de rest gaan we maatregelen in de breedte nemen. Daarmee bedoel ik dat we maatregelen uit de verschillende pijlers van het fietsplan gelijktijdig willen nemen. Volgende week vraag ik de goedkeuring van de gemeenteraad voor een nieuw subsidiereglement. Hasselaren die de nummerplaat van hun auto inleveren, krijgen dan steun van de stad om een (elektrische) fiets, bakfiets of meerpersonenfiets aan te kopen. Daarnaast bereiden mijn diensten momenteel een nieuw reglement voor dat de plaatsing en het gebruik van fietskluizen moet regelen. Vanaf nu kunnen er in sneltempo nieuwe acties elkaar opvolgen.”
Participatie
De directe betrokkenheid van de Hasselaren stopt bovendien niet na gisteravond. Op het einde van het congres konden de deelnemers zich kandidaat stellen om samen met fietsambtenaar Alain Hermans het nieuwe fietsbeleid te promoten en als eventueel permanent klankbord te dienen voor toekomstige acties of maatregelen. “Verschillende mensen toonden hun interesse hiervoor”, vertelt Delphine Eeckhout daarover. “We moeten enkel bekijken hoe we met die mensen verder omgaan, want de drempel om elke maand op een vast moment meerdere uren vrij te maken voor opvolging, bleek voor de meesten toch net te hoog. Maar misschien moeten we die ambassadeurs dus eerder inzetten op afroep en afhankelijk van hun interesse in een of meerdere van de vier pijlers van het plan. Op die manier blijven we pro-actief ideeën en ontwerpen aftoetsen.” Schepen El Ouakili bevestigt dat er nog even moet gekeken worden “naar individuele verwachtingen”, maar dat hij tegen volgende week toch de nodige fine-tuning rond wil hebben. Ook naar een eventueel vervolg op het congres zelf houdt hij alle deuren open. “We hebben inderdaad die vragen gekregen op het einde. We zouden tegen eind 2017 een nieuw congres kunnen organiseren om alles te evalueren, of eerder, mocht dat rond bepaalde zaken nodig blijken. We zien wel. Alleszins is er momenteel nog niets gepland.”
Vlaamse spiegels in Hasseltse tunnels
Tijdens het congres kwam ook de samenwerking tussen lokale en Vlaamse overheden ter sprake, gewoon omdat er nu eenmaal gemeente- en gewestwegen bestaan. Samenwerking is daarbij van groot belang. De doorlooptijd van procedures zal soms echter een moeilijke communicatieklus worden.
De plaatsing van spiegels* in de fietstunnels aan de kruisingen van de grote ring met de Kuringersteenweg, Sint-Truidersteenweg en Luikersteenweg diende dinsdagavond als voorbeeld. In de haakse bochten in die tunnels is de zichtbaarheid voor fietsers in twee richtingen namelijk enorm beperkt of zelfs onmogelijk, wat tot de nodige conflicten kan leiden. Alleen, het stadsbestuur kan niet autonoom beslissen om daar iets te veranderen of bij te plaatsen omdat het Vlaams Agentschap Wegen en Verkeer (AWV) bevoegd is voor die kruispunten – en dus ook de fietstunnels. De vraag om hoekspiegels te plaatsen werd ongeveer één jaar geleden gesteld. Tijdens het fietscongres kon schepen El Ouakili het goede nieuws brengen dat de aanpassingen zullen gebeuren. Eén jaar?
“Ja, ik weet het”, reageert de schepen. “De kans is reëel dat we inderdaad zullen moeten wachten om bepaalde actiepunten te kunnen uitvoeren tot AWV alle procedures heeft doorlopen. In de praktijk zal het inderdaad in een aantal gevallen zo gaan gebeuren. Maar ik vind het belangrijker dat we ambitieus zijn en blijven, maar tegelijk ook correct naar de inwoners. Als er zo’n probleem is, zullen we dat zeggen. Toch hoop ik dat we tegen einde 2017 al heel wat actiepunten hebben kunnen realiseren. Als we tonen dat er dingen in gang zijn gezet, dan vind ik dat ook goed. Ik weet dat we de lat hoog leggen, maar laten we met zijn allen samen proberen om erover te springen.”
Aanstekelijk
Delphine Eeckhout lijkt vanuit haar professionele bezigheden onder de indruk van het fietsactieplan dat Hasselt probeert op poten te zetten. Zij deed zelf al ervaringen op in andere steden en gemeenten tijdens gelijkaardige projecten. “Eerlijk? Ik heb nog niet vaak zo’n ambitieuze schepen voor mij gehad”, geeft ze zonder moeite toe. “Wij hadden na de eerste besprekingen een ontwerp meegebracht dat veel braver was, ook omwille van budgetten en zo. Dat blijkt op andere plaatsen vaak een knelpunt. Maar de schepen van Hasselt wilde op alle vlakken verder gaan, véél verder. Hij zij altijd: ‘Budget is geen punt, daar zorg ik wel voor.’ En ik moet toegeven, zijn enthousiasme werkt wel aanstekelijk. Het fietsplan van Hasselt past voor hem in een veel bredere visie op mobiliteit. Ik denk dat het belangrijk is om die visie tijd te geven om te groeien. Als hij voorlopig al geesten kan openen en pas op termijn echte mobiliteitsverandering realiseert, is dat niet slecht. Vergeet niet, het gaat erom het kip-en-ei-verhaal te doorbreken: omdat er zoveel auto’s zijn, wordt er zo weinig gefietst in de stad. En omdat fietsen onveilig is omwille van al die auto’s, neemt niemand de fiets…” (ds)
*Schepen El Ouakili gebruikte het voorbeeld van de spiegels als reactie op een grappige anekdote van ‘fietsanimator’ Alain Hermans. Die vertelde over een idee om spiegels te hangen op de werkplek met daarop een leuke boodschap voor elke fietser: “Je ziet er goed uit!” Commentaar van Alain: “Ik heb eens raar gekeken. Zie je jezelf al in de spiegel als je met de fiets aankomt na een regenbui, onderweg driemaal bijna omver bent gereden, tussen auto’s door hebt moeten slalommen op leven en dood om een kruispunt over te steken tijdens de ochtendspits en na een half uur nog altijd vloekt op iedereen die niet uit de weg wilde gaan? Fijn gezicht…”
